Medyczne osiągnięcia i zagrożenia dla zdrowia w 2019 roku

W medycynie dokonuje się nieustający postęp. Jednak równie ważne jak przełomowe osiągnięcia zasługujące na nagrodę Nobla są możliwości wdrożenia nowych odkryć tak, by były dostępne dla każdego z nas. Równocześnie – często niepostrzeżenie – rosną zagrożenia dla naszego zdrowia. Przedstawiamy subiektywny ranking sukcesów medycyny i zagrożeń dla zdrowia Polaków w 2019 roku.

OSIĄGNIĘCIA

Nobel – daje nadzieję na opracowanie nowych leków na raka

W tym roku nagrodę w dziedzinie medycyny i fizjologii odebrali Amerykanie William G. Kaelin Jr. i Gregg L. Semenza oraz Anglik Peter J. Ratcliffe za odkrycie sposobu, w jaki komórki reagują na zmiany poziomu tlenu, w tym niedotlenienie. Biorąc pod uwagę oczywisty fakt, że tlen jest niezbędny do podstawowych procesów fizjologicznych, takich jak oddychanie, reakcje metaboliczne i odpornościowe, rozwój embrionalny czy adaptacja do dużych wysokości i wysiłek fizyczny, zdobyta wiedza toruje drogę do opracowania nowych sposobów walki z wieloma chorobami, m.in. niedokrwistością, zwłaszcza u osób z przewlekłą niewydolnością nerek czy z nowotworami. W schorzeniach nowotworowych mechanizm regulowany przez tlen jest wykorzystywany do tworzenia naczyń krwionośnych wokół komórek rakowych, co pobudza ich wzrost. Dzięki odkryciu tego mechanizmu możliwe będzie opracowanie nowych leków, które mają blokować ten proces i odcinać komórki raka od tlenu. Prace nad tego rodzaju farmaceutykami już są prowadzone.

Lepszy dostęp do nowoczesnych terapii raka piersi

W 2019 roku na listę leków refundowanych trafiły trzy rodzaje nowoczesnych farmaceutyków przeznaczonych do leczenia różnego typu nowotworów piersi. To inhibitory CDK4/CDK6 dla kobiet z hormonozależnym rakiem, a także podwójna blokada, czyli trastuzumab z pertuzumabem dla tych z wczesnym nowotworem piersi HER2-dodatnim oraz Kadcyla (trastuzumab emtanzyna) dla kobiet z rozsianym rakiem HER2-dodatnim. Na refundację tego ostatniego specyfiku kobiety czekały 7 lat od jego zarejestrowania. Podtyp HER2-dodatni jest szczególnie agresywną postacią raka piersi: szybko się rozwija i szybko pojawiają się przerzuty. Rozsiany rak piersi to taki, który daje przerzuty do odległych organów. Najczęściej jest nieuleczalny, a terapia polega na powstrzymywaniu postępów choroby. Kadcyla nie tylko spowalnia zaostrzenie się choroby, ale działa precyzyjnie, docierając bezpośrednio do komórek nowotworowych. Rozpoznając je, oszczędza zdrowe komórki, dlatego taką terapię uznaje się za jedną z bezpieczniejszych w onkologii.

Nowoczesne leki na cukrzycę typu 2 refundowane

Do tej pory byliśmy jednym z niewielu europejskich krajów, które nie refundowały nowoczesnych – a więc najbezpieczniejszych, opóźniających moment przejścia na insulinę i sprzyjających utrzymaniu masy ciała – farmaceutyków. To nowoczesne leki inkretynowe. Zwiększają wydzielanie insuliny tylko wtedy, kiedy jej brakuje – przeciwdziałają więc groźnemu dla zdrowia niedocukrzeniu. Poprawiają też spalanie glukozy, zapobiegając tyciu, a nawet pomagając schudnąć. Dzięki takiemu działaniu przejście na zastrzyki z insuliną zostaje odsunięte w czasie. Przed refundacją miesięczny koszt leczenia inkretynami wynosił kilkaset złotych. Teraz co prawda leki te również nie będą najtańsze (do 108 zł), ale refundacja dotyczy farmaceutyków inkretynowych najnowszej generacji, które zażywa się tylko raz na dwa tygodnie. Starsze inkretyny należało przyjmować raz lub dwa razy dziennie. Uwaga: refundacją objęte są osoby otyłe.

Nowe metody walki z przewlekłym bólem

Przewlekły ból jest chorobą samą w sobie i skutecznie potrafi wyeliminować z aktywnego życia. Dlatego wciąż poszukuje się nowych metod leczenia, które będą i efektywne, i bezpieczne. Jedną z nich jest refundowana przez NFZ Stymulacja Rdzenia Kręgowego. Polega ona na wszczepieniu elektrody w okolicę nadoponową rdzenia i generatora pod skórę w okolicę pośladków. Taka neurostymulacja zmniejsza ból o 50% u 60% osób cierpiących z powodu tak zwanego zespołu bólowego po nieudanych operacjach kręgosłupa. W opornej dusznicy bolesnej, czyli w bólu spowodowanym niedokrwieniem mięśnia sercowego, skuteczność tej metody wynosi 80–90%, a w bólach neuropatycznych jest na poziomie 65–85%, np. w neuralgii popółpaścowej 82%, w bólu fantomowym 62%. U niektórych pacjentów neurostymulacja znosi ból całkowicie, a niemal wszyscy mogą o połowę obniżyć stosowane dawki leków przeciwbólowych.

Inteligentny inhalator, który uczy właściwego stosowania leku

Amerykańskie badania pokazują, że ponad 94% pacjentów nieprawidłowo stosuje inhalatory. W efekcie osoby chore na astmę nie dostarczają odpowiedniej dawki leku. Dlatego wynaleziono inhalatory zawierające małe urządzenie rejestrujące datę, godzinę oraz sposób podania leku (prawidłowy czy nie). Za pomocą bluetootha dane te przesyłane są na smartfona chorego, który zyskuje wiedzę, czy lek został dostarczony do płuc, czy należy ponowić jego aplikację. Badania kliniczne pokazały, że stosowanie inteligentnego inhalatora wpłynęło na redukcję liczby dni na zwolnieniu z powodu złego samopoczucia. Inhalator połączony ze smartfonem jest jednym z wielu nowoczesnych narzędzi pomagających kontrolować stan swojego zdrowia. Wśród nich znajdziemy aplikacje do mierzenia tętna (Instant Heart Rate Pro, Cardiio dla iPhone, DIGIT iCardio 2.0). Ta ostatnia monitoruje również wagę ciała i analizuje sen. Istnieją też aplikacje dla chorych na cukrzycę i nadciśnienie oraz pomagające w zarządzaniu przyjmowanymi lekami. Dla kobiet stworzono Flo, narzędzie umożliwiające monitorowanie cyklu menstruacyjnego oraz Preglife dla przyszłych mam.

ZAGROŻENIA

Smog i zanieczyszczenie środowiska

Dziewięć na dziesięć osób codziennie oddycha zanieczyszczonym powietrzem. W 2019 roku Światowa Organizacja Zdrowia uznała zanieczyszczenie powietrza za największe zagrożenie środowiskowe dla zdrowia. Mikroskopijne zanieczyszczenia zawieszone w powietrzu mogą przenikać do układów oddechowego i krążenia, uszkadzając płuca, serce i mózg. Są przyczyną przedwczesnych śmierci 7 milionów ludzi rocznie z powodu chorób wywołanych smogiem, takich jak nowotwory, udar mózgu, choroby serca i płuc. Około 90% tych zgonów ma miejsce w krajach o niskim i średnim dochodzie, z dużą ilością zanieczyszczeń pochodzących z przemysłu, transportu i rolnictwa, a także ze spalania „brudnych” paliw w domowych piecach. W Polsce z tego powodu umiera 44 000 osób rocznie. Na świecie do najbardziej zanieczyszczonych należą miasta w Indiach, Iranie, Kamerunie, Pakistanie i w Egipcie. Jednak w porównaniu z innymi krajami Unii Europejskiej, powietrze w naszym kraju należy do najbardziej zanieczyszczonych pod względem najbardziej niebezpiecznych dla zdrowia pyłów zawieszonych PM 10 i PM 2,5.

Zmiany klimatu i związane z nimi choroby

Światowa Organizacja Zdrowia podaje, że w latach 2030–2050 zmiany klimatu mogą spowodować 250 000 dodatkowych zgonów rocznie z powodu niedożywienia, malarii, biegunki czy stresu cieplnego, szczególnie niebezpiecznego dla osób chorych, dzieci do 5. roku życia, seniorów i kobiet w ciąży. W Warszawie podczas fali upałów i związanego z nimi stresu cieplnego następuje wzrost przedwczesnych zgonów o 5,4%. Problemem stają się też choroby przenoszone przez komary i kleszcze. Denga rozprzestrzenia się poza kraje tropikalne, a malaria może dotrzeć do Europy – incydentalnie pojawia się już w Grecji. Upalne lata i bezśnieżne zimy powodują, że kleszczom żyje się w Polsce coraz lepiej. Rozszerzają swój zasięg występowania, są obecne nie tylko w lasach, ale i w miejskich parkach. Na dodatek – jak pokazał najnowszy raport HEAL i Koalicji Klimatycznej „Zdrowie Polaków zagrożone przez zmianę klimatu” – kleszcze żyjące w warszawskich parkach są bardziej zainfekowane niż te zamieszkujące swoje naturalne siedliska – lasy. Nic dziwnego więc, że wzrasta liczba zachorowań na boreliozę.

Otyłość

Pod tym względem Polacy zajmują piąte miejsce w Europie, a polskie dzieci tyją najszybciej na naszym kontynencie. Otyłość jest chorobą metaboliczną samą w sobie, a dodatkowo przyczynia się do powstawania wielu innych groźnych dla zdrowia i życia dolegliwości: schorzeń układu krążenia nadciśnienia tętniczego, cukrzycy typu II, nowotworów (szyjki macicy, jajnika, piersi, jelita grubego), udarów mózgu, astmy, obturacyjnego bezdechu sennego, stłuszczenia wątroby, choroby refluksowej przełyku, torbielowatości jajników, niepłodności, wysiłkowego nietrzymanie moczu, zwyrodnieniowej i zapalnej choroby stawów, zakrzepicy żył głębokich, dny moczanowej i migreny. Rzadko widnieje jako główny bezpośredni powód zgonu, ale specjaliści twierdzą, że jest coraz powszechniejszą praprzyczyną przedwczesnej śmierci.

Strach przed szczepieniami

Zdaniem specjalistów taka tendencja grozi odwróceniem postępów w leczeniu wielu zagrażających zdrowiu i życiu chorób, którym możemy zapobiegać. Szczepienia są najbardziej efektywną metodą profilaktyki. Niestety, również w Polsce ruchy antyszczepionkowe spowodowały, że wyszczepialność przeciwko odrze zmniejszyła się i wynosi mniej niż 95%, czyli jest poniżej progu uznawanego przez ekspertów za dolną granicę gwarantującą odporność populacyjną. Nic dziwnego więc, że w 2019 roku nastąpił w Polsce ogromny wzrost zachorowań na odrę. Od stycznia do listopada zachorowało na nią ponad 1400 osób, to sześć razy więcej niż w tym samym czasie rok wcześniej. A powikłania odry mogą być groźne, należą do nich zapalenie płuc, zapalenie oskrzeli, krtani, ucha środkowego, biegunka oraz zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych i mózgu.

Antybiotykooporność

Głównym źródłem problemów związanych z nabywaniem oporności przez szczepy chorobotwórczych bakterii jest intensywne stosowanie antybiotyków, zarówno w medycynie, jak i w rolnictwie. Taka sytuacja zagraża powrotem do czasów, gdy nie byliśmy w stanie łatwo wyleczyć infekcji, takich jak zapalenie płuc, gruźlica, rzeżączka czy salmonelloza. Niemożność zapobiegania infekcjom poważnie zagrozi też standardowo przeprowadzanym zabiegom chirurgicznym i procedurom, takim jak chemioterapia. Odporna na leki superbakteria New Delhi obecna jest w Polsce od ośmiu lat, a w 2019 roku potwierdzono ponad 3000 przypadków zakażenia tym patogenem (dla porównania: w 2018 roku odnotowano ich kilkaset).