Udar cieplny – objawy i pierwsza pomoc

Przegrzanie organizmu – czyli inaczej hipertermia – najczęściej wynika ze zbyt długiego przebywania na słońcu. Ale nie tylko: może być konsekwencją kąpieli w gorącej wodzie, wysiłku fizycznego w pochmurny, ale gorący parny dzień, przebywania w nagrzanym i dusznym pomieszczeniu. Tak jak wystarczą banalne zaniedbania, by spowodować przegrzanie, tak trzymanie się prostych zasad pozwoli go uniknąć.

Gdy termometr wskazuje 30°C nasze naturalne mechanizmy termoregulacyjne zaczynają szwankować. Najpierw pojawia się wyczerpanie cieplne. Organizm traci wodę, spada ciśnienie krwi, stajemy się senni (albo rozdrażnieni), nie mamy energii, ciężko nam oddychać, pojawia się ból i zawroty głowy, nadmiernie się pocimy (gdy przestajemy się pocić dochodzi do udaru cieplnego), skóra staje się blada, puchną nogi i kostki. Mogą pojawić się mdłości, omdlenia oraz kurcze cieplne wynikające z niedoboru elektrolitów (magnezu, potasu, sodu).

Co robić, gdy pojawią się objawy wyczerpania cieplnego?

Pierwszym krokiem musi być natychmiastowe nawodnienie – wypijamy szklankę-dwie wody mineralnej – oraz schłodzenie ciała (kładziemy się w chłodnym pomieszczeniu, bierzemy chłodną kąpiel). Jeśli do wymienionych powyżej objawów dochodzą wymioty, należy wezwać pogotowie. Uwaga: w przypadku przegrzania nigdy nie stosuje się do obniżenia temperatury leków przeciwgorączkowych. Są nieskuteczne.

Udar cieplny

Udar cieplny jest konsekwencją przedłużającego się przegrzania organizmu. Wbrew pozorom aby do niego doszło dzień nie musi być słoneczny, wystarczy, że jest gorący i parny, bowiem duża wilgotność powietrza, np. przed burzą, uniemożliwia odparowanie potu z powierzchni skóry. Do udaru cieplnego może dojść więc zarówno w czasie pracy na świeżym powietrzu, jak i w pomieszczeniach zamkniętych. Dlatego na udar cieplny narażeni są nie tylko robotnicy wykonujący prace na zewnątrz, ale i górnicy pracujący w kopalni czy pracownicy biurowi siedzący w rozgrzanych pomieszczeniach, bez klimatyzacji. Bardzo często udarom cieplnym ulegają sportowcy, którzy niezależnie od temperatur i wilgotności nie rezygnują z aktywności. Dlatego jeśli wybieramy się na rowerową przejażdżkę czy wycieczkę w góry, pamiętajmy koniecznie o nakryciu głowy i częstym uzupełnianiu płynów, przy czym wodę popijać należy zanim pojawi się uczucie pragnienia.

Pierwszymi objawami udaru cieplnego będą:

• postępujące osłabienie,
• senność,
• ból głowy,
• przyspieszenie i spłycenie oddechu,
• kolejnymi – suchość skóry (brak potliwości).
• W końcowej fazie dochodzi też do utraty przytomności, drgawek i zapaści układu krążenia.

Co robić, gdy pojawią się objawy udaru cieplnego?

Tak jak w przypadku przegrzania należy natychmiast nawodnić się, przejść w zacienione miejsce, zastosować chłodne okłady – na głowę i klatkę piersiową, przeguby rąk, kostki, okolice pod pachami. Nie należy zanurzać się w zimnej wodzie. Po pierwsze – spowoduje to dreszcze, co z kolei zwiększy produkcję ciepła. Po drugie – dojdzie do obkurczenia naczyń podskórnych, co praktycznie uniemożliwi odbiór wewnętrznego ciepła przez skórę, do której nie dopłynie w odpowiedniej ilości ciepła krew. Jeśli jednak nawadnianie i stopniowe schładzanie ciała nie przyniosą ulgi lub pojawią się nowe objawy: dreszcze, zdezorientowanie, utrata przytomności, należy wezwać pogotowie. Pamiętajmy, że w przypadku utraty przytomności, ale przy zachowaniu pracy serca, poszkodowanego kładziemy w pozycji bocznej ustalonej i stale kontrolujemy oddech oraz tętno, aż do przyjazdu pogotowia. Gdyby ustały, rozpoczynamy reanimację.

Udar słoneczny

Udar słoneczny to pojęcie węższe niż udar cieplny, bo wywołany jest nie tylko wysoką temperaturą powietrza, ale przede wszystkim operowaniem promieni słonecznych na głowę i kark. Najczęściej dochodzi do niego w czasie plażowania, wędrówek lub prac na otwartych przestrzeniach w słoneczny dzień. Jego konsekwencją jest nie tylko zaczerwienie (czy nawet poparzenie pierwszego stopnia), ale i przegrzanie głowy, które prowadzi do wzrostu temperatury mózgu o 1,5–2,5°C, a w konsekwencji do jego obrzęku. Pierwszymi objawami udaru słonecznego jest poparzenie skóry, osłabienie, nudności, przyspieszenie tętna, trudności w oddychaniu. Wraz z nasileniem objawów zmniejsza się potliwość, co wskazuje na odwodnienie organizmu i brak możliwości ochłodzenia ciała w naturalny sposób. W miarę jak stan pogłębia się, dochodzi do wystąpienia kolejnych objawów, tym razem ze strony układu nerwowego. Pojawić mogą się bóle i zawroty głowy, trudności z koordynacją ruchów i zdezorientowanie. W skrajnych wypadkach występują halucynacje i utrata świadomości.

Co robić, gdy pojawią się objawy udaru słonecznego?

Należy postępować dokładnie tak samo jak w przypadku udaru cieplnego – natychmiast przenieść się w zacienione, chłodne miejsce, zdjąć zbędną odzież, uzupełnić niedobór płynów i elektrolitów i w międzyczasie delikatnie i stopniowo chłodzić ciało (chłodna, ale nie zimna kapiel, przykładania lodu do skroni, karku, pachwin, przegubów dłoni, zgięć w łokciach), W przypadku bardzo wysokiej gorączki, dreszczy, a na pewno w sytuacji utraty świadomości należy natychmiast wezwać pogotowie.

Udar cieplny u małych dzieci

U dziecka do przegrzania dochodzi o wiele szybciej niż u dorosłego, bo układ termoregulacji malucha nadal się rozwija, w związku z czym organizm nie poci się i nie odprowadza ciepła na wystarczającym poziomie, więc nie jest w stanie efektywnie się chłodzić. W upalny dzień temperaturę ciała malucha sprawdzamy, dotykając jego karku i klatki piersiowej – nie powinny być gorące, stopy i dłonie zazwyczaj powinny być zimniejsze niż reszta ciała. Jeśli czas upałów spędzamy w domu, najlepiej pozostawić dziecko w samej pieluszce. Jeśli wychodzimy na spacer, a najlepiej zrobić to przed 10.00 lub po 18.00 – wtedy wystarczy założyć bawełniane body z krótkim rękawkiem.

Uwaga: nie powinniśmy rozkładać budki w wózku, ani zarzucać na nią pieluszki bowiem w tej sposób tylko zatrzymujemy powietrze wewnątrz, powodując, że w wózku jest jeszcze bardziej gorąco niż na zewnątrz, co podwyższa temperaturę malucha do krytycznego poziomu. Jeśli chcemy osłonić dziecko przed słońcem, należy rozłożyć parasolkę.

Pamiętajmy także, że niedopuszczalne jest pozostawianie dziecka nawet na chwilę w rozgrzanym samochodzie czy przyczepie kempingowej. W czasie upału już po kilku minutach temperatura wewnątrz pojazdu wzrasta na tyle, że pojawia się zagrożenie życia.
Udar słoneczny u dziecka ma podobne objawy jak u dorosłych – może wystąpić niepokój lub ospałość, przyspieszony puls, szybki i płytki oddech. Przegrzane dziecko na pewno będzie płakać, nie dając się uspokoić, dodatkowo często pojawiają się biegunka lub/i wymioty.

Co robić, gdy pojawią się objawy udaru cieplnego u dziecka?

Natychmiast wezwać pogotowie. Do czasu przyjazdu karetki należy przenieść malucha w zacienione, możliwie chłodne miejsce, rozebrać go, unieść mu lekko stopy do góry, umieścić (jeśli jest przytomny) w chłodnej, ale nie zimnej (!) kąpieli. Jeśli dziecko wymiotuje, trzeba je ułożyć w pozycji zapobiegającej zakrztuszeniu.

Udar cieplny u seniorów

Im jesteśmy starsi, tym nasze organizmy szybciej ulegają przegrzaniu, a dodatkowym czynnikiem sprzyjającym wystąpieniu udaru są choroby układu sercowo-naczyniowego i cukrzyca. Dlatego zasady spędzania czasu na świeżym powietrzu podczas upałów w przypadku seniorów w dużej mierze pokrywają się z tymi dotyczącymi małych dzieci. Obowiązuje lekkie, przewiewne ubranie, obowiązkowo nakrycie głowy. Jeśli tylko nie ma pilnej potrzeby wyjścia na dwór, w środku dnia lepiej pozostać w domu – na spacer można pójść rankiem lub wieczorem. Przebywając w domu, schładzajmy się powietrzem wentylatora i przemywajmy raz na jakiś czas twarz i kark zimną wodą. Pamiętajmy o częstym uzupełnieniu płynów, również wtedy, gdy nie mamy pragnienia. W starszym wieku odczucie, czy chce się pić czy nie, często jest zaburzone, więc warto co kilka minut po prostu popijać parę łyków wody. Absolutnie niewskazane jest picie alkoholu i kawy, bowiem sprzyjają odwodnieniu.

Co robić, gdy pojawią się objawy udaru cieplnego u seniora?

Postępujemy dokładnie tak samo jak w przypadku dorosłych.

Żródło:
1. David S. Jardine, Choroba z przegrzania i udar cieplny. Pediatria po Dyplomie. Vol. 13, nr 1, luty 2009. Dostęp z 26.06.2019: https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/012/595/original/44-53.pdf?1473325632.