Czosnek – niezwykłe właściwości

Warzywo, przyprawa i roślina lecznicza. Od dawna stosowany w kuchni i medycynie. Współcześnie wiele z jego terapeutycznych właściwości zostało potwierdzonych w badaniach naukowych. Przedstawiamy listę udokumentowanych zalet czosnku i potencjalne mocne strony, które drzemią w tej roślinie.
Pochodzi z Syberii, ale już – najprawdopodobniej – około 5000 lat temu znany był ludziom rozrzuconym na różnych kontynentach. Wiemy, że znajdował się w jadłospisie Egipcjan w okresie budowy piramid w Gizie. Hipokrates stosował czosnek w leczeniu chorób układu oddechowego, w dolegliwościach trawiennych i wyczerpaniu. Starożytni olimpijczycy wykorzystywali go jako sposób na wzmocnienie swoich szans w sportowej rywalizacji. Mieszkańcy starożytnych Indii uważali to warzywo za afrodyzjak. W Afryce wierzono, że posmarowanie ciała czosnkiem zabezpiecza przed atakiem krokodyli. Wśród ludów aryjskich uznawano go za remedium chroniące przed działaniem czarów, a w Europie Środkowo-Wschodniej za środek odstraszający wampiry. W Europie, od setek lat stosowany jest także w medycynie – zwłaszcza jako domowy środek wspomagający leczenie infekcji dróg oddechowych. Ze względu na intensywny zapach dziś wiele osób woli wykorzystywać jego zdrowotne właściwości, spożywając czosnek w bezzapachowych kapsułkach w postaci suplementu diety.

Co siedzi w czosnku?

Czosnek zawiera m.in. minerały takie jak fosfor, potas, magnez, cynk, wapń i żelazo, a także minerały śladowe – jod, siarkę i chlor. Jest także bogatym źródłem witamin z grupy B (B1 – tiamina, B3 – niacyna, B6 – pirydoksyna, B9 – kwas foliowy), C, A i K oraz – przede wszystkim – związku siarki organicznej zwanej allicyną. To ona uaktywnia się, gdy ząbki czosnku są siekane, gryzione czy miażdżone. Odpowiada za intensywny zapach, ale też za wiele właściwości leczniczych. Allicyna to substancja nietrwała, dlatego utrzymuje komplet swoich właściwości przez krótki czas, jedzona przede wszystkim na surowo. Nawet szybkie podgrzanie czosnku redukuje jego przeciwzapalne działanie, podobnie jak spożywanie go w formie wysuszonej – sproszkowanej przyprawy.
Uwaga! Większość pożytecznych właściwości czosnku może być zachowanych w procesie liofilizacji, a także w destylowanym olejku eterycznym. W olejku czosnkowym (zmiażdżony ząbek czosnku jest nieco tłusty) znajdują się siarczki diallilu, którym również przypisuje się prozdrowotne działanie.

Działa antybakteryjnie i przeciwwirusowo

Przeprowadzone badania pokazały, że osoby, które przyjmowały preparaty czosnku przez trzy miesiące, rzadziej zapadały na infekcje wirusowe niż uczestnicy badań z grupy kontrolnej. Inne badania (na szczurach) wykazały natomiast, że czosnek ma wpływ na redukcję hormonów stresu w osoczu krwi, co pośrednio może również wzmacniać działanie układu odpornościowego.

Uwaga! Czosnek nie zastąpi antybiotyku przy bakteryjnych infekcjach układu oddechowego, ale może pomóc podczas przeziębienia i profilaktycznie podnosić odporność.

Wzmacnia układ krążenia

Badania potwierdzają, że regularnie stosowany czosnek może zapobiegać miażdżycowemu stwardnieniu tętnic oraz obniżać poziom trójglicerydów i cholesterolu. Istnieje też wiele badań wskazujących na właściwości obniżające tętnicze ciśnienie krwi. Według nich doustne przyjmowanie suplementów czosnku wydaje się zmniejszać skurczowe ciśnienie krwi o około 7–9 mmHg i rozkurczowe ciśnienie krwi o około 4–6 mmHg u osób z nadciśnieniem. Czosnek może aktywować fibrynolizę, czyli fizjologiczny proces rozkładu zakrzepu i rozszerzania się tętnic. W ten sposób spożywanie czosnku może zapobiegać zawałom serca i udarom mózgu, spowodowanym zablokowaniem przez zakrzep przepływu krwi do tych organów. Hamuje też zlepianie się płytek krwi oraz zapobiega osadzaniu się ich na ścianach naczyń krwionośnych i – w dalszej perspektywie – powstawaniu zatorów w układzie krążenia.

Uwaga! Czosnek przyjmowany wraz z lekami przeciwzakrzepowymi może prowadzić do spontanicznych krwawień.

Chroni przed kleszczami i grzybicą

Badania pokazały, że ludzie, którzy regularnie spożywają czosnek (co najmniej przez 8 tygodni) są mniej narażeni na ugryzienia kleszczy. Nie porównano jednak skuteczności jadłospisu bogatego w czosnek z dostępnymi w sklepach preparatami odstraszającymi kleszcze, więc nie wiadomo, która z form ochrony przynosi lepsze efekty. Żel zawierający składniki czosnku jest skuteczny natomiast w leczeniu grzybicy skóry, przynosi również ulgę w swędzeniu wywołanym przez infekcję grzybami. Stosowanie takiego preparatu zdaje egzamin w schorzeniu zwanym stopą atlety, czyli w grzybicy stóp, występującej często u ludzi regularnie oddających się aktywności fizycznej.

Ma potencjał antynowotworowy?

Istnieje wiele badań wskazujących, że aktywne substancje zawarte w czosnku mogą chronić przed rozwojem różnych nowotworów lub łagodzić objawy choroby. Badania dotyczą m.in. raka mózgu, piersi, płuc czy prostaty. Ich wyniki nie są jednak jednoznaczne. Wykazano na przykład, że chińscy mężczyźni spożywający przynajmniej jeden ząbek czosnku dziennie mają o 50-procentowe mniejsze ryzyko zachorowania na raka prostaty niż ci bez czosnku w diecie. Tej zależności nie potwierdzono jednak, badając ryzyko zachorowania na ten rodzaj nowotworu u mężczyzn w Iranie. Badania przeprowadzone przez naukowców z Uniwersytetu w Południowej Karolinie sugerują natomiast, że związki siarki zawarte w czosnku mogą niszczyć komórki raka mózgu – glejaka wielopostaciowego, ale badania te nie wyszły poza laboratorium. Jeszcze inne prace naukowców prowadzone w Chinach przez siedem lat wskazują, że regularne spożywanie czosnku zmniejsza ryzyko zapadnięcia na raka płuc.

Uwaga! Te i inne przykłady to wciąż raczej zapowiedzi wiedzy na temat antynowotworowych właściwości czosnku. Dziś za wcześnie jest przesądzać o skuteczności zarówno takiej profilaktyki, jak i terapii.

Inne prozdrowotne właściwości czosnku

Wiele badań naukowych sugeruje inne liczne prozdrowotne właściwości czosnku. To m.in.:

• obniżanie poziomu cukru we krwi,
• leczenie zespołu metabolicznego,
• zapobieganie przedwczesnemu porodowi,
• przyspieszenie gojenia ran,
• zwalczanie pasożytów układu pokarmowego,
• wzrost libido,
• działanie detoksykujące,
• prewencja demencji,
• regulowanie pracy układu pokarmowego.

Na razie jednak mamy za mało danych, by potwierdzić z dużą pewnością to niezwykle szerokie spektrum dobroczynnego działania czosnku. Jednak zarówno wieloletnia wiedza i doświadczenie ludzkości, jak i wyniki wielu badań wskazują, że czosnek warto włączyć do swojego jadłospisu. Świetnie pasuje do pikantnych potraw – zup, mięs, dań warzywnych. Jest podstawowym składnikiem sosu winegret.

Uwaga! Czosnek u niektórych ludzi może wywoływać reakcję alergiczną, a także być przyczyną wystąpienia zgagi, wzdęć, podrażnienia żołądka, nudności, wymiotów czy biegunki. Może też zwiększać ryzyko krwawienia, warto więc zmniejszyć jego obecność w diecie (podobnie jak aspiryny) przed planowanym zabiegiem czy operacją.