Kleszcze: jak się przed nimi chronić?

Kleszcze budzą powszechny lęk. Nic dziwnego są małe, atakują z ukrycia i przenoszą groźne choroby, które mogą zakończyć się śmiercią. Można się jednak przed nimi chronić i nie każde ugryzienie jest niebezpieczne.

Kleszcze to wyjątkowo żywotne pajęczaki. W Polsce czują się znakomicie, nawet pomimo ostatniej zimy, powodzie i susz. Kleszcze atakują najczęściej w lasach, parkach i ogrodach. Lubią lasy mieszane i liściaste, dobrze się czują na podmokłych terenach, gdzie mogą żyć w krzewach i trawach czekając na swojego żywiciela. Wspinają się na wysokie trawy i liście drzew oraz krzewów i tam czekają na ofiarę. Wbrew obiegowej opinii nie skaczą na człowieka, czy zwierzę, ale cierpliwie czekają wykorzystując do tego narząd Hallera, znajdujący się w pierwszej parze ich odnóży. Dzięki niemu, kleszcze wyczuwają dwutlenek węgla, otrzymując znak, że zbliża się żywa, oddychająca istota.

Kleszcze atakują miejsca wrażliwe

Gdy kleszcze wyczują dwutlenek węgla z wydychanego powietrza, lub kwas masłowy, albo amoniak z potu, przesuwają się na skraj liścia i czekają na nowego żywiciela. Kleszcz nie skacze, tylko przyczepia się do ciała lub ubrania podczas bezpośredniego kontaktu. Gdy już kogoś złapie, rozpoczyna wędrówkę po ciele. Szuka delikatnej skóry, którą łatwo przegryźć. To dlatego najchętniej wybiera dół podkolanowy, okolice pachwin, ramion, kark lub nasadę włosów. Podczas wkłuwania swoich szczękoczułek kleszcz wydziela wraz ze śliną środek znieczulający. Dlatego nie czujemy jego ukłucia i trudno zauważyć nam obecność kleszcza na cele.

Jak chronić się przed kleszczami?

Znając więc zwyczaje kleszczy łatwiej możemy się chronić. Problem jest duży. Tylko w tym roku (stan na koniec maja 2019) doszło już do 4963 zachorowań na boreliozę, którą przenoszą kleszcze. W 2018 takich przypadków było 20139. Ministerstwo Zdrowia opracowało więc zestaw podstawowych zasad, których powinniśmy przestrzegać, żeby uniknąć ugryzienia przez kleszcza:

• odpowiedni ubiór – czapka, długie spodnie, koszula lub bluza z długimi rękawami (przylegające do ciała lub zakończone ściągaczami) oraz zakryte buty;
• odpowiedni kolor ubrania – na jasnej odzieży łatwo zauważyć wędrujące kleszcze;
• unikanie spania w starych budynkach, w których przebywają udomowione zwierzęta;
• obozując na wolnym powietrzu, należy się upewnić, że roślinność wokół namiotu jest krótko przycięta;
• stosowanie repelentów – produktów odstraszających kleszcze, nanoszonych bezpośrednio na skórę lub odzież;
• szczepienie przeciwko kleszczowemu zapaleniu mózgu;
• zmiana i dokładnie wytrzepanie odzieży którą nosiliśmy w lesie;
• dokładne oględziny ciała po wizycie w miejscu, gdzie mogły występować kleszcze.

Dlaczego w zasadzie tak się ich boimy? Otóż kleszcze same w sobie nie są specjalnie groźne dla człowieka. Fakt: wypijają krew, ale są to niewielkie ilości. Co innego jest w nich niebezpieczne: poprzez ukłucie – mogą przenosić bardzo groźne choroby zakaźne: boreliozę i kleszczowe zapalenia mózgu.

Co zrobić, gdy ugryzł mnie kleszcz?

Najważniejsze to nie wpadać w panikę po ugryzieniu i być przygotowanym.

• przygotuj pęsetę lub specjalną pętelkę sprzedawaną w aptekach; oraz wodę utlenioną lub inny środek dezynfekujący na bazie alkoholu;
• chwyć kleszcza jak najbliżej skóry i zdecydowanym ruchem wyciągnij;
• nie próbuj go wykręcać, natłuszczać, polewać różnymi substancjami lub przypalać – to może tylko pogorszyć sprawę;
• dokładnie umyj ręce i zdezynfekuj miejsce po ugryzieniu;
• obserwuj miejsce po ugryzieniu;
• jeśli nie umiesz wyciągnąć kleszcza, lub nie jesteś pewien, czy zrobisz to dobrze, lepiej udaj się do lekarza lub pielęgniarki.

Na szczęście nie każde ugryzienie kleszcza jest niebezpieczne. Warto jednak zdawać sobie sprawę ze stopnia zagrożenie. Coraz częściej są one nosicielami boreliozy. Szacuje się, że na terenie Mazowsza zakażonych tą bakterią jest już 30-40% pajęczaków. Jeśli zostaliśmy więc ugryzieni, należy obserwować miejsce, z którego usunęliśmy pajęczaka. Jeśli na skórze pojawi się zaczerwienienie lub obrzęk, należy udać się do lekarza. Mogą temu towarzyszyć objawy grypopodobne: gorączka, dreszcze, bóle głowy i kaszel. Borelioza może początkowo rozwijać się jednak stosunkowo łagodnie i łatwo ją pomylić z osłabieniem lub przeziębieniem.

Źródła:

1. Ministerstwo Zdrowia
   https://www.gov.pl/web/zdrowie/co-nalezy-wiedziec-o-kleszczach
2. Anna Ziółkowska. Kleszcze – terminatorzy ludzkości? Samodzielny Zakład Entomologii Stosowanej Wydziału Ogrodnictwa, Biotechnologii i Architektury Krajobrazu SGGW.