Czystek. Moda czy skuteczność?

Czystek jest bez wątpienia jednym z najmodniejszych obecnie ziół w Polsce. Swoją popularność zawdzięcza głównie doniesieniom odnoszącym się do medycyny ludowej. Badania naukowe nie są już tak optymistyczne.

Na wielu stronach gazet, magazynów internetowych, czystek jawi się jako panaceum na niemal wszystko. Przetwory z niego mają odmładzać skórę, chronić przed komarami, rakiem i licznymi chorobami, w tym HIV. Tak naprawdę jednak najlepiej przebadaną właściwością czystka jest jego działanie przeciwutleniające. Potwierdza je między innymi EFSA, czyli European Food Safety Authority.

Właściwości przypisywane czystkowi:

• przeciwutleniające
• przeciwzapalne
• przeciwwrzodowe
• przeciwbiegunkowe
• przyspieszające gojenie ran
• przeciwbakteryjnie
• przeciwwirusowe
• przeciwgrzybicze
• wzmacniające układ odpornościowy
• stosowany w reumatyzmie i zapaleniu nerek
• w chorobach skóry

Co wiemy o czystku?

Najważniejszą informacją jest to, że pod ogólną nazwą czystek kryje się tak naprawdę cała rodzina roślin (czystkowatych – “cistaceae”). Naukowcy uważają, że roślina pochodzi z rejonów basenu Morza Śródziemnego, obrastając suche i kamieniste gleby szaro-zielonymi krzewami. Z literatury wynika, że najczęściej stosowany był w tradycyjnej medycynie tureckiej i dzięki tamtejszym doniesieniom zyskiwał sławę w innych częściach Europy. W Polsce najpopularniejszą odmianą czystka jest cistus incanus czyli czystek szary lub siwy.

Bogactwo czystka

Swą sławę czystek zawdzięcza specyficznemu składowi. Rośliny te bogate są w związki flawonoidowe (między innymi kwercetynę) oraz fenolowe (katechiny, galokatechiny, proantocyjanidyny). Związki te mają właściwości przeciwzapalne i przeciwutleniające. Problem z rośliną polega na tym, że skład tylko teoretycznie przekłada się na skuteczność ekstraktów ziołowych. Zdecydowana większość badań była przeprowadzana na modelach zwierzęcych lub wyizolowanych komórkach. Trudno to bezpośrednio odnosić do wpływu na zdrowie człowieka. Z drugiej strony doniesienia naukowców wskazują na niewątpliwy spory potencjał czystka, ale wymagający dalszych badań w celu określenia odpowiednich dawek i sposobu przygotowania preparatów.

Drobnoustroje boją się czystka

Jedno z dostępnych badań na ludziach dotyczyło działania przeciwdrobnoustrojowego. W grupie pacjentów ze zdiagnozowanym stanem zapalnym górnych dróg oddechowych, której podawano ekstrakt wodny, stwierdzono zmniejszenie subiektywnych objawów w porównaniu z grupą kontrolną. W grupie przyjmującej ekstrakt z czystka nastąpiło także zmniejszenie stężenia markerów stanu zapalnego.

Jak zrobić napar z czystka?

W aptekach i sklepach produkty z czystka dostępne są w papierowych torebkach gotowych do wrzucenia do gorącej wody lub w postaci rozdrobnionego suszu. Lepiej wybrać susz. Możemy wtedy ocenić stan zioła i łatwiej dozować jego ilość w naparze. Trzeba jednak zwrócić uwagę na sposób przechowywania suszu. Powinien znajdować się on w opakowaniu minimalizującym dostęp powietrza, wilgoci i innych zanieczyszczeń.
Gdy mamy dobry susz wystarczy wrzucić do filiżanki 1 łyżeczkę czystka i zalać go gorącą wodą, a następnie zaparzać, pod przykryciem, przez 10 minut.

Intensywny odwar z czystka

Jeśli chcemy zrobić bardziej intensywny napój z czystka, warto spróbować odwaru. W tym celu do garnuszka wsypujemy ok 10 gram zioła i zalewamy go szklanką czystej wody. Gotujemy przez 5 minut. Odcedzamy.

Czystek na komary

Wiele osób stosuje czystek w celu odstraszania komarów. Jest to sposób zdecydowanie bardziej ekologiczny i mniej drażniący dla skóry niż tradycyjne preparaty. Robimy wywar z czystka, który po schłodzeniu przelewamy do buteleczki ze spryskiwaczem (np. takiej jak do kwiatów, czy preparatu do mycia okien). Naparem zraszamy skórę.

Źródła:
1. Kalus U, Grigorov A, Kadecki O i wsp. Cistus incanus (Cystus052) for treating patients with infection of the upper respiratory tract A prospective, randomised, placebo-controlled clinical study. Antiviral Res 2009; 84:267-71.