Badania profilaktyczne – dlaczego warto je wykonywać?

Regularne badania kontrolne nie tylko ratują życie, ale też chronią przed obniżaniem się jego jakości. Krótko mówiąc: to część profilaktyki zdrowotnej, która dzięki wczesnemu wykryciu choroby, daje szansę na zapobieżenie jej następstwom.

W przypadku badań profilaktycznych mamy do czynienia z tzw. prewencją wtórną. W odróżnieniu od prewencji pierwotnej (wczesnej) – której celem jest niedopuszczenie do powstania choroby – zadaniem badań profilaktycznych jest wychwycenie niepokojących zmian na jak najwcześniejszym etapie oraz wczesna interwencja, mająca na celu powstrzymanie jej dalszego rozwoju, czyli leczenie. Wspólnie ze zdrowym stylem życia i szczepieniami, wykonywanie badań profilaktycznych umożliwia jak najdłuższe życie w jak najlepszej formie.

Po co te badania?

Ideą badań profilaktycznych jest przeprowadzanie regularnych kontroli stanu zdrowia, mimo braku objawów choroby. Takie podejście zwiększa prawdopodobieństwo wykrycia zaburzenia we wczesnym, stosunkowo łatwym do wyleczenia, stadium, jednak u niektórych osłabia motywację do systematycznego kontrolowania swojego stanu zdrowia („Skoro nic mi nie dolega, to po co szukać choroby?”), albo wzbudza strach („Co będzie jak coś znajdą, może lepiej nie wiedzieć?”). I jedna, i druga postawa jest zrozumiała, dlatego – by ją przezwyciężyć – potrzebujemy przekonujących faktów, które wezmą górę nad emocjonalnymi obawami. Oto niektóre z nich.

• W Polsce tylko 44% kobiet regularnie wykonuje cytologię.

Z tego powodu duża część przypadków raka szyjki macicy wykrywana jest na zbyt późnym etapie i leczenie co drugiej Polki chorej na ten rodzaj nowotworu kończy się niepowodzeniem. W porównaniu do średniej krajów Unii Europejskiej śmiertelność z tego powodu jest w naszym kraju wyższa o 70%!

• Liczba zachorowań na raka jelita grubego wśród Polaków stale wzrasta.

Jak wynika z danych Krajowego Rejestru Nowotworów za 10 lat na raka jelita grubego w Polsce zachoruje ponad 28 tys. osób rocznie. Kolonoskopia, która jest jednym z najlepszych osiągnięć medycyny, a z której – z różnych przyczyn – w profilaktyce nowotworu niewiele osób korzysta, może być remedium na te zatrważające statystyki. – Powinniśmy ją wykonywać zanim pojawią się jakiekolwiek objawy, kiedy jesteśmy zupełnie zdrowi. Profilaktyczna kolonoskopia może zmniejszyć ryzyko zachorowania na raka jelita grubego nawet o 60-90% – mówi prof. dr hab. n. med. Jarosław Reguła, konsultant krajowy w dziedzinie gastroenterologii.

• Jeśli cukrzycę zdiagnozujemy na wczesnym etapie, możemy uniknąć wstrzykiwania insuliny.

Gdy wykryjemy stan przedcukrzycowy, jesteśmy w stanie powstrzymać chorobę, zmieniając dietę i zrzucając nadmiar kilogramów. Wystarczy tylko systematycznie wykonywać proste badanie – oznaczenie poziomu glukozy we krwi. Tymczasem 1/5 chorych na cukrzycę Polaków, czyli ponad 500 tys. osób w ogóle nie jest świadomych swojej choroby. Duża część z nich dowiaduje się o cukrzycy wraz z rozpoznaniem poważnych powikłań, przez nią spowodowanych.

Testy przesiewowe: co to jest?

To taki rodzaj badań profilaktycznych, który wykonuje się bądź w całej populacji, bądź tylko w grupach szczególnego ryzyka. Zalecane badania i ich częstotliwość uzależnione są także od wieku i płci. Inne wskazania dotyczą badań w okresie prenatalnym, inne badań noworodków czy młodych dorosłych, jeszcze inne osób w średnim wieku czy seniorów. Część z nich dotyczy tylko kobiet lub tylko mężczyzn. Wspólnym mianownikiem – by ich przeprowadzenie miało sens – jest kilka elementów. To m.in.: występowanie bezobjawowej fazy choroby jak np. w przypadku nowotworów czy cukrzycy, istnienie skutecznej metody wykrycia nieprawidłowości, dowody, że leczenie pacjenta w bezobjawowym stadium wpływa na wyleczenie czy polepszenie stanu chorego w przyszłości.

Gdzie wykonać darmowe badania profilaktyczne?

Zgodnie z Narodowym Programem Zwalczania Chorób Nowotworowych w Polsce wykonywane są badania przesiewowe w kierunku wczesnego wykrywania raka piersi i szyjki macicy (kobiety) oraz raka jelita grubego (obie płcie). By je zrobić, wystarczy sprawdzić na stronach internetowych NFZ, które ośrodki medyczne je przeprowadzają i jakie kryteria należy spełnić, by się do nich zakwalifikować. W ramach badań przesiewowych kobiety po 25. roku życia raz na trzy lata mogą wykonać bezpłatną cytologię, a po 50. roku życia raz dwa lata – mammografię. Kolonoskopię, pozwalającą wykryć wczesną bezobjawową fazę raka jelita grubego, może wykonać każdy, kto ukończył 50 lat. Narodowy Fundusz Zdrowia realizuje też inne programy profilaktyki zdrowotnej, czyli program badań prenatalnych, profilaktyki chorób układu krążenia, chorób odtytoniowych i gruźlicy.

Dobierz badania do swoich potrzeb

Duże programy badań profilaktycznych – te które realizowane są odgórnie przez NFZ – nie wyczerpują wszystkich zalecanych testów kontrolnych, które mogą przedłużyć nam życie i jego komfort. Nie obejmują też wszystkich osób. By zrobić w kwestii pozostałych badań, warto porozumieć ze swoim lekarzem pierwszego kontaktu i z ginekologiem (w przypadku kobiet) oraz urologiem (w przypadku mężczyzn, zwłaszcza po 50. roku życia). Taki swój indywidualny program profilaktyczny najlepiej ustalić wspólnie z nim, analizując sytuację rodzinną (występowanie chorób w rodzinie), wiek oraz aktualny stan zdrowia i kondycji organizmu (BMI, typ nadwagi czy otyłości). W jego zakres zwykle wchodzą badania krwi i moczu (podstawowe jak morfologia czy bardziej szczegółowe, jak np. hormony tarczycy czy wskaźniki zdrowia wątroby lub nerek), USG (piersi, tarczycy, brzucha, nerek, pęcherza moczowego, ginekologiczne, jąder), EKG spoczynkowe, kolonoskopia, gastroskopia, spirometria, a także rentgen klatki piersiowej. Bardziej zaawansowane badania wykonywanie są na zlecenie lekarzy specjalistów, do których zwykle udajemy się, gdy już coś nam dolega. Nie są to więc standardowe testy profilaktyczne. Do tego rodzaju badań można zaliczyć tomografię komputerową (obrazuje narządy wewnętrzne), rezonans magnetyczny (dokładniejszy niż tomografia, pozwala też ocenić kości i naczynia), densytometria (bada gęstość kości), USG dopplerowskie (pokazuje przepływ krwi w żyłach i tętnicach), USG serca (wykrywa wady serca, przebyte choroby tego narządu, służy ocenie pooperacyjnej serca: np. wszczepionych zastawek czy by-passów).

Badania profilaktyczne. Kto, co i kiedy?

• Morfologia krwi i OB oraz ogólne badanie moczu: do 40. roku życia raz na 2–3 lata, później raz w roku.
• Poziom glukozy we krwi: co najmniej raz na 3 lata.
• Lipidogram (oznaczenie poziomu cholesterolu całkowitego, frakcji HDL i LDL oraz trójglicerydów we krwi): po 20. roku życia raz na 5 lat, po 30. raz na 2–3 lata, a po 50. raz w roku.
• Prześwietlenie płuc: po 20. roku życia raz na 5 lat, po 30. roku życia raz na 2 lata (palacze raz w roku lub wg wskazań lekarza).
• Badanie okulistyczne z badaniem dna oka po 30. roku życia raz na 3-5 lat, po 40. życia raz w roku.
• Poziom hormonów tarczycy: po 50. roku życia raz na 1–2 lata.
• EKG: po 20. (mężczyźni) i po 40. roku życia (kobiety) – raz na 3 lata.
• Kolonoskopia: po 50. roku życia co 5–10 lat.

Kobiety:

• Cytologia: po 25. roku życia lub nie później niż przed upływem trzech lat od inicjacji seksualnej – co trzy lata. Wiele kobiet, np. z infekcją wirusem HPV (warto, by kobiety wykonywały też testy w tym kierunku), często zmieniające partnerów, po 40. roku życia – powinny wykonywać cytologię raz w roku, a gdy wyniki poprzedniego badania były nieprawidłowe wg wskazania lekarza.
• USG piersi: po 20. roku życia raz na 2 lata, po 30. raz w roku , a po 50. na przemian z mammografią.
• Mammografia: raz na 2 lata.

Mężczyźni:

• Badanie jąder przez lekarza urologa: raz na trzy lata.
• Badanie per rectum prostaty: raz w roku po 40. roku życia.