Hiperhydroza, czyli nadmierna potliwość. Jak sobie z nią radzić?

Pocimy się wszyscy, bezustannie, o każdej porze dnia i roku. Gdy jest gorąco – obficiej, wtedy też szybciej zaczynają działać bakterie rozkładające pot i powodujące przykry zapach. O ile większość z nas potliwość potrafi opanować, zachowując higienę i używając antyperspirantów, o tyle dla niektórych te działania okazują się niewystarczające. Co wtedy robić?

Pocenie się to jeden z tych procesów, podobnie jak oddychanie, trawienie, który zupełnie nie zależy od nas. Czy tego chcemy czy nie, dzień i noc około 3 milionów gruczołów potowych rozmieszczonych na całym na naszym ciele pracują, by usunąć z organizmu co najmniej 500 ml płynu dziennie. Dla porównania: osoby, które cierpią na nadpotliwość (hiperhydrozę) mogą „wyprodukować” go nawet 10 razy więcej, co często staje się w ich przypadku przyczyną odwodnienia wymagającego hospitalizacji i nawadniania kroplówkami.

Wydzielanie potu – choć czasami dla nas tak kłopotliwe – jest niezbędne dla prawidłowego funkcjonowania organizmu. W ten sposób regulujemy sobie temperaturę, oddając ciepło na zewnątrz, chronimy też skórę przed patogenami z zewnątrz (bakteriami, wirusami, grzybami, zanieczyszczeniami).

Dlaczego spoceni brzydko pachniemy?

Mamy dwa rodzaje gruczołów, które wydzielają pot: ekrynowe – rozmieszczone niemal na całym ciele, w wyjątkowo dużej ilości na dłoniach i stopach, oraz apokrynowe – znajdujące się przede wszystkim pod pachami i w pachwinach. Pot wydzielany przez gruczoły ekrynowe jest niemal bezwonny i bezbarwny, bo w 99% składa się z wody. Pozostały procent to chlorek sodu, mocznik, mleczany oraz związki mineralne – potas, wapń, fosfor, magnez, cynk i żelazo. Pot apokrynowy to także woda, ale z dużą domieszką cholesterolu, trójglicerydów i kwasów tłuszczowych. Mieszanina potów ekrynowego i apokrynowego oraz wydzieliny z gruczołów łojowych, a przede wszystkim bakteryjny rozkład towarzyszących im substancji, nadaje każdemu z nas własny, charakterystyczny, nie zawsze przyjemny, zapach.
Aktywność naszych gruczołów potowych wzrasta w momencie wahań hormonalnych (dojrzewanie płciowe, ciąża, menopauza), wtedy, gdy jest gorąco i wilgotno, po zjedzeniu ostrych potraw czy wypiciu mocnej kawy, herbaty (tzw. pocenie smakowe), a także, gdy odczuwamy ból lub jesteśmy rozemocjonowani. To znany nam wszystkim efekt potu spływającego po plecach, gdy się denerwujemy.

Możliwe przyczyny nadmiernej potliwości

Intensywność pocenia się jest kwestią indywidualną – jedni z nas zupełnie nie odczuwają tego problemu nawet w czasie intensywnej aktywności, inni już na przebywanie w dusznym pomieszczeniu reagują mokrymi plamami na koszuli. Trudno nawet określić, który stan jest normą, pewnie znajduje się ona gdzieś pośrodku. Problem wzmożonej nadpotliwości dotyka około 2,5% populacji i czasami może mieć podłoże genetyczne, czasami wynikać z zaburzeń hormonalnych, czasami być skutkiem ubocznym przyjmowania określonych leków (np. antydepresantów).

Wzmożona potliwość może być niepokojąca, gdy towarzyszą jej inne objawy, bądź sama w sobie ma nietypowy charakter – poty są „zimne” bądź występują tylko w nocy.

• Wrażenie zimnego potu wraz z uczuciem nadmiernego zmęczenia, bladością cery i wzmożonym pragnieniem może być objawem cukrzycy.
• Nocna potliwość w połączeniu z kaszlem, niezamierzoną utratą wagi i nawracającymi epizodami gorączki może oznaczać choroby płuc.
• Nadmiar potu, ciągłe zmęczenie, uderzenia gorąca, drżenie mięśni, utrata wagi pomimo wzmożonego apetytu to podręcznikowe objawy nadczynności tarczycy.
• Zimny pot i ból w klatce piersiowej mogą wskazywać na zawał, natomiast nadmierne pocenie i nietypowy zapach moczu – na choroby nerek.
• Najpoważniejszą – ale i najrzadszą – możliwą przyczyną nadmiernej potliwości są niektóre rodzaje nowotworu: białaczka, chłoniak czy ziarnica złośliwa. Wówczas alarmujące są zwłaszcza nocne poty i powiększenie węzłów chłonnych.

Jeśli nadmiernej potliwości towarzyszą wyczerpanie, gorączka, kaszel, drżenie mięśni, chudnięcie, nasilony świąd skóry, jakiekolwiek stany zapalne, nie kupujemy kolejnych antyperspirantów, nie szukamy suplementów, tylko jak najszybciej idziemy do lekarza.

Jak zapanować nad nadpotliwością?

Jeśli nadmierna potliwość nie ma podłoża chorobowego, nazywamy ją pierwotną. I z jako taką musimy się pogodzić, nauczyć się z nią funkcjonować. Podstawowym sposobem – nie tyle na jej ograniczenie, co zamaskowanie – zawsze jest higiena osobista, w tym częsta kąpiel i zmiana bielizny, która powinna być bawełniana (oddychająca), a nie syntetyczna. Kolejnym – modyfikacja diety. Zapominamy bowiem, że to, co jemy, ma wpływ na skład naszego potu, a co za tym idzie także na zapach powstający na skórze w wyniku jego rozkładu. Wszyscy wiemy, że nieprzyjemny zapach powstaje po zjedzeniu cebuli czy czosnku, wypiciu alkoholu czy kawy. Mniej znany jest fakt, że woń potu jest tym intensywniejsza, im więcej w diecie białka – dlatego podczas upałów dobrze jest ograniczyć spożywanie mięsa, serów, mleka. Uwaga, pocenie nasila się też po wypiciu zimnych napojów. Zimny płyn jest odbierany przez organizm jako zagrożenie dla właściwej ciepłoty, a konsekwencją tego jest natychmiastowe podniesienie temperatury, które z kolei powoduje błyskawiczną reakcję odprowadzania ciepła z powierzchni ciała, czyli pocenie się.

8 sposobów radzenia sobie z nadpotliwością

1. Ziołowe kąpiele i picie ziołowych naparów

Choć wciąż nie znamy kompleksowego mechanizmu działania poszczególnych ziół, to w leczeniu nadpotliwości badania potwierdzają skuteczność kąpieli w wywarach kory dębu (działa antyseptycznie, przez co ogranicza rozwój flory bakteryjnej na powierzchni skóry) oraz picia naparów z szałwii i pokrzywy. Napary przyrządzamy, zalewając odpowiednie zioła wrzącą wodą, odstawiając na 10 minut, i pijąc powstały napar.
Uwaga: gorące kąpiele aktywują gruczoły potowe, dodatkowo intensyfikując ich pracę. Skórę po umyciu się należy delikatnie osuszać ręcznikiem, ponieważ energiczne tarcie również pobudza nadaktywne gruczoły.

2. Odpowiedni jadłospis

Przy nadpotliwości z diety musimy wyeliminować alkohol, kawę, mocną herbatę, ostre przyprawy i dania typu fast food. W maju-czerwcu dobrze sięgać po szparagi – działają moczopędnie i zawierają asparaginę, która zmniejsza potliwość.

3. Stosowanie antyperspirantów

Zwykłe dezodoranty – mimo że uwodzą pięknym zapachem – dają uczucie chwilowej świeżości, a substancje zawarte w ich składzie nie mają wpływu na proces pocenia. Do pielęgnacji skóry z nadmierną potliwością przeznaczone są antyperspiranty, zawierające aktywną sól glinową. Kiedy łączy się ona ze składowymi potu, wytwarza żel, który blokuje ujścia gruczołów potowych, hamując jego wydzielanie na poziomie niższych warstw naskórka. Blokada ta jest czasowa, znika, gdy warstwa zostanie usunięta podczas kąpieli. Antyperspiranty mogą być też oparte na słabszych w działaniu kompleksach: glinowo-cyrkonowch lub hydroksychlorku glinu.

4. Zabieg jonoferezy

Na pachy nakłada się specjalne gąbki-elektrody, ręce (lub stopy) zanurza w wodzie, przez którą przepuszcza się pulsujący prąd stały. Powtarzane zabiegi (ich liczba to 10–15) doprowadzają do stopniowego porażenia kanałów jonowych znajdujących się w gruczołach potowych. Pierwsze zauważalne efekty kuracji pojawiają się po 10 zabiegach i utrzymują przez kilka miesięcy.

5. Zabiegi laserowe

Do leczenia nadmiernej potliwości pach wykorzystuje się także laser neodymowo-yagowy o długości fali 1064 nm. Jego użycie prowadzi nie tylko do przezskórnego uszkodzenia brodawek włosowych (więc mamy przy okazji zabieg depilacji), ale także do zniszczenia gruczołów potowych. Laser niszczy je, a następnie osoba przeprowadzająca zabieg usuwa je wraz z podskórną tkanką tłuszczową dołów pachowych cienką kaniulą ssącą.

6. Użycie mikrofal

Zabieg wykonywany jest za pomocą urządzenia emitującego mikrofale, które potrafi penetrować skórę na głębokość gdzie znajdują się gruczoły potowe (ok. 2–5 mm, w zależności od grubości naszej skóry). Mikrofale, docierając do gruczołów potowych, powodują ich trwałe uszkodzenie, co skutkuje nieodwracalnym zahamowaniem wydzielania potu. Badania kliniczne potwierdzają 90-procentową skuteczność już pojedynczej procedury z użyciem mikrofal, a badania histopatologiczne trwałe i nieodwracalne uszkodzenie gruczołów potowych (zniszczone nie mają zdolności regeneracji).

7. Iniekcje z toksyny botulinowe

Mechanizm działania botoksu polega na hamowaniu wydzielania acetylocholiny w presynaptycznej części złącza nerwowego. Powoduje to blokadę współczulnego unerwienia gruczołów potowych, zatrzymanie ich czynności i czasowe (odwracalne po 6–9 miesiącach) zahamowanie produkcji potu. Zabieg jej jest szybki, bezbolesny i bezpieczny. Ze względu na konieczność stosowania dużych dawek toksyny jest jednak kosztowny, a iniekcje muszą być powtarzane w celu utrzymania korzystnego działania.

8. Sympatektomia

Ze względu na towarzyszące jej ryzyko powikłań (nerwobóle, nadpotliwość kompensacyjna) zarezerwowana jest tylko dla najcięższych przypadków hiperhydrozy. Operacja polega na zniszczeniu nerwowych zwojów współczulnych lub przecięciu włókien, które unerwiają gruczoły potowe w danej okolicy ciała.

Jak stosować antyperspirant?

1. Antyperspiranty i blokery potu najlepiej aplikować na noc. W dzień gruczoły potowe pracują pełną parą, a antyperspirant wchodząc w reakcje z potem może podrażniać skórę.
2. Z tego samego powodu: preparaty hamujące wydzielanie potu stosujemy na dokładnie osuszoną skórę. To ważne, bowiem antyperspirant + wilgoć = podrażnienie.
3. Antyperspirantów używajmy zgodnie z instrukcją na opakowaniu – najczęściej dwa-trzy razy w tygodniu. Ich codzienne nakładanie wywołać reakcję uczuleniową.
4. Producenci zawsze zalecają 48-godzinną przerwę od momentu depilacji do zastosowania antyperspirantu.
5. Mimo obietnic producentów i sugestywnych reklam każdy antyperspirant będzie (mniej lub bardziej) brudził ubranie. Powodem białych śladów na czarnej koszulce są chemiczne właściwości glinu – wytrącające się z preparatu kryształy tego pierwiastka osadzają się na tkaninach, a że są nierozpuszczalne w wodzie, trudno je usunąć w czasie prania. Z kolei żółte plamy pod pachami na białych bluzkach powstają w wyniku reakcji chemicznej potu, łoju i antyperspirantu z płynem do prania.

Źródła:

1. Connolly M., de Berker D.: Postępowanie w nadpotliwości pierwotnej, podsumowanie różnych sposobów leczenia, American Journal of Clinical Dermatology, 2003, 4(10) : 681–697.
2. Doft M.A., Hardy K.L., Ascherman J.A.: Treatment of hyperhidrosis with botulinum toxin. Aesthet. Surg. J. 2012; 32: 238–244.
3. Johnson J.E., O’Shaughnessy K.F., Kim S.: Microwave thermolysis of sweat glands. Lasers Surg. Med. 2012; 44: 20–25.
4. http://drstyczen.pl/Leczenie.nadpotliwosci