Poradnik suplementacyjny w chorobach stawów

W leczeniu chorób stawów ważne są cztery czynniki: farmakoterapia, umiarkowana aktywność fizyczna, odpowiednia dieta oraz suplementacja.

Dlaczego aktywność fizyczna?

Naturalną reakcją na ból stawu jest próba unikania jakiegokolwiek ruchu. Owszem oszczędzanie bolącego stawu jest zasadne, jednak zupełne unieruchomienie nie polepszy naszego samopoczucia. Dlatego dziś lekarze nie zalecają więc stosowania tak popularnych niegdyś ortez – czyli specjalnych konstrukcji ortopedycznych, których zadaniem było unieruchomienie chorego stawu. Orteza usztywnia bowiem mięśnie, zwalniając je z jakiejkolwiek pracy, a to prowadzi do ich szybkiego osłabienia i w efekcie braku należytej stabilizacji mięśniowej po zdjęciu usztywnienia. Obecnie jedną z głównych zasad terapii przy dolegliwościach reumatycznych jest aktywność, bo to ona hamuje postęp choroby, zwiększa ukrwienie i odżywienie stawów, pobudza kaletki maziowe, wzmacnia mięśnie okołostawowe i poprawia ruchomość w stawach. Niestety pacjenci – właśnie z powodu bólu – najczęściej nie podejmują ćwiczeń,. Rozwiązaniem jest doraźne przyjmowanie środków przeciwbólowych, które zablokują dolegliwości na czas specjalnie dobranych ćwiczeń.

Dlaczego dieta?

Po pierwsze chodzi o zrzucenie nadmiaru kilogramów, bowiem każdy dodatkowy to obciążenie układu kostno-stawowego, szczególnie w zakresie stawów kończyn dolnych. Po drugie: wielu chorych skarży się na zaostrzenie objawów po spożyciu wybranych pokarmów, przede wszystkim kupnych wędlin, czerwonego mięsa, żywności typu fast food, tłustego nabiału (śmietana, ser żółty), bowiem te produkty zawierają kwas arachidonowy, który ułatwia wytwarzanie hormonów prozapalnych. Wszyscy, którzy mają kłopot ze stawami powinni też profilaktycznie odstawić alkohol oraz mocną kawę i herbatę, bo to te produkty utrudniają przyswajanie wapnia. I na odwrót – dieta osób mających problemy ze stawami powinna zawierać składniki, które przyczyniają się do budowy stawów, pozwalają zachować je w dobrej formie, opóźniając proces chorobowy. Z punktu widzenia dobrego funkcjonowania narządu ruchu najważniejszym składnikiem odżywczym jest białko (jaja, twarogi, jogurty, kefiry, mięso drobiowe, ryby). Usprawnienie działania przeciążonych lub zaatakowanych chorobą połączeń stawowych umożliwia spożywanie białka kolagenu, występującego galaretkach mięsnych (np. z nóżek, kurczaka) i rybnych oraz owocowych.

Dlaczego farmakoterapia?

Lekami pierwszego rzutu w chorobach stawów są leki przeciwzapalne i przeciwbólowe z grupy NLPZ (kwas acetylosalicylowy, ibuprofen, ketoprofen, naproksen, diklofenak). Niektóre z nich mają postać żelu do smarowania bolących miejsc, taka forma aplikacji jest szczególnie ważna dla osób z nadwrażliwym żołądkiem, dla których długotrwałe łykanie NLPZ wiązałoby się z kłopotami gastrycznymi. Czasami stosuje się też glikokortykosteroidy o silnym działaniu przeciwzapalnym (zażywane przewlekle mają skutki uboczne) oraz preparaty, które choć nie uśmierzają bólu, wpływają na procesy zapalne przebiegające w chorych tkankach (środki te dostępne jedynie na receptę, a niektóre z nich podaje się tylko w szpitalu).

Dlaczego suplementacja?

Prawidłowo zbudowany staw pokrywa warstwa śliskiej chrząstki oraz maź stawową, która odgrywa rolę smaru i umożliwia wykonywanie swobodnych ruchów. Jeśli połączenia kości ulegają degeneracji i zostają odsłonięte, tracą naturalną ochronę. Wtedy tarcie połączeń stawowych prowadzi do stanu zapalnego, staw ulega zniszczeniu, czyli zwyrodnieniu. Wśród suplementów sprzyjających częściowej odbudowie chrząstki, wzmocnieniu jej i regeneracji uszkodzeń ważne miejsce zajmują te zawierające glukozaminę, sproszkowaną chrząstkę rekina lub bioaktywny kolagen. Badania kliniczne dowodzą, że są one w stanie chronić stawy przed uszkodzeniami, wzmocnić je, a przez to zmniejszyć dolegliwości bólowe. W przypadku wszelkich schorzeń stawowych zalecane jest także stosowanie preparatów zawierających łatwo przyswajalną siarkę, gdyż poprawiają ruchomość stawów i czynią ból mniej dokuczliwym. Inną metodą leczenia są wstrzyknięcia (bezpośrednio do chorego stawu) kwasu hialuronowego. Powoduje on zwiększenie lepkości płynu stawowego oraz poprawia przenikanie substancji odżywczych do chrząstki.

Dlaczego warto suplementować kwasy omega-3 i omega-6?

W diecie sprzyjającej dobrej kondycji stawów nie powinno zabraknąć wielonienasyconych kwasów tłuszczowych omega-3 i omega-6. Mają one korzystny wpływ na błony komórkowe i hamowanie procesów zapalnych w organizmie, a to przekłada się na zmniejszenie bólu stawów. Należy jednak zachować odpowiednie proporcje w dostarczaniu tych składników. Kwasy omega-6 nie powinny dominować nad tymi omega-3, dlatego albo trzeba wyszukać suplement o odpowiednich proporcjach, albo wzbogacić menu o produkty bogate w omega-3, np. olej rybny czy tłuste ryby morskie (makrela, łosoś, śledź, halibut, sardynki, tuńczyk, węgorz). Warto zaznaczyć, że produkty bogate w kwasy omega-3 zawierają jednocześnie witaminę D, która ułatwia przyswajanie wapnia. W diecie na zdrowe stawy nie powinno zabraknąć orzechów włoskich i oliwy, która działa przeciwzapalnie i jest dobrym zamiennikiem dla niekorzystnie działających tłuszczów nasyconych.

Dlaczego trzeba szukać przeciwutleniaczy?

Wolne rodniki tlenowe to cząsteczki, które naturalnie występują w organizmie człowieka, ale niestety działają destrukcyjnie na lipidy, białka i DNA, czym nie tylko przyspieszają starzenie się tkanek, ale i intensyfikują procesy zapalne. Aby zminimalizować działanie tych utleniaczy w diecie powinno znaleźć się dużo przeciwutleniaczy, którymi są m.in. witaminy A, C i E. Gdzie ich szukać w diecie? Witamina A w żywności pochodzenia zwierzęcego występuje w podrobach, niektórych gatunkach ryb, jajach. W produktach roślinnych znajdziemy ją w postaci karotenoidów, wśród których najważniejszą rolę odgrywa beta-karoten będący m.in. składnikiem marchwi, szpinaku, czerwonej papryki, sałaty, moreli, brzoskwiń, śliwek i wiśni. Witamina C znajduje się w papryce, czarnej porzeczce, jagodach, żurawinie, aronii, a witamina E m.in. w olejach, margarynach i kiełkach pszenicy.

Dlaczego warto suplementować błonnik, cynk i siarkę?

Istotnym składnikiem diety bezpiecznej dla stawów są pełnoziarniste produkty zbożowe: razowe pieczywo, razowe makarony, brązowy ryż, kasza gryczana, płatki owsiane. Dostarczają one błonnika pokarmowego, który pomaga utrzymywać prawidłową masę ciała, a jednocześnie są bogate w witaminy z grupy B. Ważne dla stanu stawów jest dostarczanie cynku i żelaza, które są składnikami enzymów przeciwutleniajacych, które uczestniczą w likwidacji wolnych rodników. I znowu: albo te składniki suplementujemy, albo tak komponujemy dietę, by znalazły się w niej produkty o dużej zawartości cynku. Warto jednak pamiętać, że w cynk bogate są produkty, których spożywanie w nadmiarze nie sprzyja szczupłej sylwetce – mięso, wędliny, podroby, sery, produkty zbożowe pełnoziarniste, także kiełki pszenicy i pestki dyni. Najbogatszym źródłem żelaza jest z kolei mięso i podroby (wątróbka). Dla zdrowia stawów ważna jest też siarka, bo wchodzi w skład mukopolisacharydów będących budulcem tkanki łącznej, szczególnie chrząstek oraz mazi stawowej. Dobre źródło siarki stanowią: cebula, czosnek, chrzan oraz przyprawy (bazylia, mięta, goździki).

Źródła:

1. Food Forum, nr 2/2014.
2. Ruchomość znaczy sprawność. Poradnik dla chorych na RZS, Warszawa 2010.
3. Fetterman J.W., Zdanowicz M. M.: Therapeutic potential of n-3 polyunsaturated fatty acids in disease. American Journal of Health-System Pharmacy, 2009, 1, 66, 13, 1169–1179.
4. Lopez H. L.: Nutritional interventions to prevent and treat osteoarthritis. Part I: focus on fatty acids and macronutrients. Physical Medicine and Rehabilitation, 2012, 4 (5).Kwoh C.K.,
5. Roemer F.W., Hannon M. J., Moore C.E., Jakicic J. M., Guermazi A., Green S.M.,
6. Lopez H.L.: Nutritional interventions to prevent and treat osteoarthritis. Part II: focus on micronutrients and supportive nutraceuticals. Physical Medicine and Rehabilitation, 2012, 4, (5).