Jak kompleksowo dbać o zdrowie?

Często zadajemy sobie pytanie: jak kompleksowo zadbać o nasze zdrowie. Odpowiedź jest prosta i trudna zarazem: potrzebny nam powrót do przeszłości.

Powrót do przeszłości to nie jest podróż w czasie, ale cofnięcie się do naszych naturalnych potrzeb i warunków jakie ukształtowały organizm człowieka.
Profesor Daniel E. Lieberman, paleoantropolog z Harvarda wśród wielu ciekawych zmian w fizjologii człowieka podaje wielkość twarzy. Mamy je o 12 procent mniejsze w stosunku do najstarszych Homo Sapiens. Choć, jako gatunek, narodziliśmy się 200 tys. lat temu, to przez większą część tego czasu trudno mówić o rasach. Wszyscy wyglądaliśmy tak samo. Mamy mniejsze twarze, bo w toku ewolucji zmniejszała się szczęka, która musiała wykonywać coraz mniej pracy, między innymi ze względu na coraz łatwiejszy do zjedzenia pokarm.

Zadbaj o rosnący mózg

Z drugiej strony powiększa się nasz mózg i jego pojemność. To z kolei wynik coraz większej ilości informacji, które musimy przetwarzać. Jeszcze ciekawsze rzeczy dzieją się w naszym genomie. Choć, my ludzie, mamy się za „lepszych” niemal we wszystkim na świecie, to człowiek posiada nie więcej niż 20-25 tysięcy genów kodujących białka. Robaki mają ich 19 tysięcy! Niektóre rośliny, płazy a nawet insekty mają znacznie dłuższe genomy niż ssaki. Te różne pozornie niezwiązane ze sobą fakty prowadzą współczesnych badaczy do ciekawego spostrzeżenia. W gruncie rzeczy nie zmieniliśmy się aż tak bardzo, jak chcemy w to wierzyć.

O nasze zdrowie dbała ewolucja

Nasze życie przyspieszyło niesłychanie w ciągu ostatnich 10 tysięcy lat, głównie za sprawą rozwoju technologii. Dla genów, które determinują nasz rozwój i potrzeby, ten czas płynie jednak znacznie wolniej. Nasza ewolucja nadal trwa, ale tak naprawdę jeszcze nie wiemy co to dla nas oznacza. Zaskakujące prawda? Ewolucja zakłada bowiem dobór naturalny i mutacje genetyczne. Zmieniamy się, dostosowując do środowiska. Tyle, że obecnie zmiany są tak szybkie, że zdaniem ekspertów trudno powiedzieć, które z naszych cech się utrwalą, które zostaną zweryfikowane jako korzystne.

Co je homo sapiens?

W kontekście zdrowia często mówimy o diecie. Niemal codziennie pojawiają się informacje, co powinniśmy jeść, nowe „zdrowsze produkty”. Tymczasem ewolucjoniści nie są zgodni co do tego, czy nasz genom zareagował już na przemianę łowców-zbieraczy w rolników. Przecież rolnictwo pojawiło się 12 tysięcy lat temu! 5 tysięcy lat temu już zdominowało ludzki sposób pozyskiwania pożywienia, a co za tym idzie także stylu życia (na osiadły). Wraz z rozwojem rolnictwa pojawiły się na ludzkich stołach zboża. To kolejna rewolucja. Tyle, że jako gatunek mamy 200 tysięcy lat, a zboże upowszechniło się kilka tysięcy lat temu (choć ludzie próbowali je uprawiać już od 25 tysięcy lat). Czasem o tej ewolucji informuje nas żołądek. Na przykład, gdy dorośli piją mleko. Dla homo sapiens to nie jest normalna sytuacja. Mleko piły przez dziesiątki tysięcy lat wyłącznie dzieci karmione matczyną piersią. Potem organizm powoli przestawał produkować laktazę.

Cukier nie krzepi

Podobnie jest z cukrem i wysoko przetworzoną żywnością. To łatwe kalorie, szybko osiągalne, coraz tańsze i dostępniejsze. Fundujemy sobie częstsze skoki insuliny we krwi, stymulujemy mózg, a potem szukamy sposobów, jak zwolnić jego obroty. Im łatwiej przyswajalne cukry, tym wahania ich poziomu we krwi są szybsze, uczucie głodu częstsze, a próby jego zaspokojenia kolejnym batonikiem, sokiem, fast foodem, powodują intensywniejszą huśtawkę. Jeszcze kilkadziesiąt lat temu jedzenie zawierało większą ilość błonnika, minerałów i witamin. Dzisiejsze jabłko ma statystycznie mniej witaminy C niż jabłko rosnące na drzewie 30 lat temu. Nie chodzi tylko o intensywnie uprawianą ziemię, uboższą w składniki roślinne, ale nawet czas jaki owoc pozostaje na gałęzi, ogrzewany promieniami słonecznymi i karmiony przez drzewo.

Głód jest zdrowy

Dla człowieka czymś naturalnym jest głód – stan, który teraz uznaje się za skrajnie niebezpieczny. Tymczasem brak głodu to kwestia ostatnich setek, dla niektórych regionów dziesiątek lat lub trwa nadal. Głód uruchamia w organizmie człowieka wiele mechanizmów naprawczych, mobilizujących, oczyszczających. Głód w odpowiednim wymiarze jest zdrowy i potrzebny. Osoby, które od czasu do czasu głodują mają szansę na dłuższe życie.

Wysiłek fizyczny nam służy

Podobnie jest z wysiłkiem fizycznym. Dziesiątki tysięcy lat człowiek musiał polować na pożywienie, wspinać się na drzewa w jego poszukiwaniu, potem ciężko pracować na roli. Ruch jest stanem naturalnym, który mobilizuje nasze ciało do produkcji hormonów, wzmacnia kości, mięśnie, wpływa pozytywnie na mózg. Rozwój technologii w ostatnich dziesięcioleciach sprawił, że ilość ruchu u statystycznego homo sapiens maleje. Stajemy się słabsi fizycznie, mniej odporni. Dobór naturalny jest oszukiwany przez medycynę, która maskuje choroby cywilizacyjne. Brutalna prawda jest taka, że kilkaset lat temu, to właśnie ewolucja decydowała o tym, jak będziemy wyglądali w przyszłości. Teraz zastępuje ją technologia.

Prąd nie zawsze nam służy

Wytwarzanie prądu, wynalezienie żarówki uznawane za jedno z największych osiągnięć ludzkości też ma wpływ na nasze zdrowie i to nie zawsze pozytywny. Świat staje się coraz jaśniejszy. Miasta świecą dzień i noc. Produkcja takich hormonów jak melatoniny jest zaburzona. Znów: przez dziesiątki tysięcy lat nasze ciało było pod wpływem niebieskiego światła w dzień, co poprawiało nasz nastrój, ale wieczoram ono słabło, przygotowując organizm do snu. Teraz niebieskie światło emitowane jest dzień i noc przez lampy, ekrany telefonów, telewizorów, komputerów. To ciemność i odcięcie od bodźców były gwarancją nocnego wypoczynku. Obecnie bodźce atakują nas stale, bo nawet gdy wyłączymy telewizor i zasuniemy zasłony, to słyszymy ulicę za oknem, pracująca lodówkę, muzykę z radia sąsiada.
Czy zdołamy się do tego przystosować jako ludzie? Tego wciąż nie wiemy, bo zbyt krótko jesteśmy poddawani tym bodźcom, żeby zadziałała ewolucja. Czy jesteśmy bezbronni? Nie! Żyć zdrowiej oznacza bowiem próbę powrotu do natury.

Zdrowe zasady

Pamiętaj:

• Przetworzona żywność szkodzi. Wybieraj produkty poddawane jak najmniejszej obróbce.
• Śpij w chłodnym, ciemnym pomieszczeniu.
• Unikaj niebieskiego światła przed snem.
• Ruch naprawdę jest ważny dla zdrowia.
• Ogranicz kalorie. Krótkie okresy głodu służą Twojemu organizmowi.
• Postaraj się czasem odcinać od dużej liczby bodźców: medytuj, pokochaj ciszę.
• Korzystaj z bogactwa przyrody do wzmacniania organizmu: zioła, warzywa, owoce.
• Zrób coś dobrego dla środowiska. Smog nas zabija, ale mamy wpływ na to co trafia do atmosfery.
• Nie stymuluj swojego organizmu ponad miarę: ogranicz używki, kofeinę.